ދަގަނޑު ނުވަތަ ދަގަނޑުގެ މަޢުދަން އަކީ ކޮބާ؟

ދުނިޔެ ދެކެމުން މިދާ ތަރައްޤީގެ މުހިންމު އެއްބަހާ ކަމުގައިވާ ދަގަނޑުގެ ބާރުން މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންގެ މުޖުތަމަޢުތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަދަލުތައް އައިސްފައިވެއެވެ. ދަގަނޑު ނުވަތަ ދަގަނޑުގެ މަޢުދަނަކީ އެކަމުގެ މުހިންމު ބައެކެވެ. އެއީ އަހަރެމެންގެ ދިރިއުޅުމުގައި ކޮންމެ ދުވަހަކުހެން ބޭނުންކުރާ ޢާއްމު ހުރިހާ ވަސީލަތެއްގައި ކަހަލަގޮތަކަށް އެކެލެވިގެންވާ މުހިންމު ބާވަތެކެވެ. އެކަމަކު އެކަން އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން ވިސްނެނީ ކިތައް މީހުންނަށް ބާއެވެ؟ ދަގަނޑު މަޢުދަނަކީ ހަގީގަތުގައި ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއީ ސުވާލުކުރުން ރަނގަޅު ކަމެކެވެ.

ދަގަނޑު މަޢުދަނަކީ ކޮބާ؟

ދަގަނޑު މަޢުދަން ނުވަތަ ދަގަނޑު މަޢުދަންތަކަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް މެޓަލިކް ދަގަނޑު ނެގޭ ގަސްގަހާގެއްސާއި މަޢުދަންތަކުގެ ބާވަތްތަކެކެވެ. މި ގަސްގަހާގެއްސާއި މަޢުދަންތަކުގެ ކުލަ ތަފާތުވެއެވެ. ރަތްކުލައިން ފެށިގެން ގަދަ އޮރެންޖް، ރީނދޫ އަދި ގަދަ އަޅިކުލައާ ހަމައަށްއެކުލެވިގެން ވެއެވެ.

ދަގަނޑަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގިފައިވާ ޔުނިވާސްގެ އެންމެ ގިނަ މާއްދާތަކުގެ ތެރެއިން އެއް މާއްދާއެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ހަށިގަނޑު ބޮޑުވެ ތަރައްޤީވުމަށް ބޭނުންވާ މަޢުދަނެކެވެ. އަދި އަޅުގަނޑުމެންނަށް ގިނަ ފަހަރަށް ދުނިޔޭގައި ފެންނަ ރަތްކުލައަށް ވެސް އެއީ ޒިންމާވާ އެއްޗެކެވެ.

ޚާއްޞަކޮށް އެމެރިކާގެ ރީތި ސިޓީ ޔޫޓާގެ ރަތް ގަލުގެ ސަހަރާތަކާއި ހުޅަނގު އޮސްޓްރޭލިއާގެ ގަދަ ރަތް ވެލިގަނޑު ފަދަ ތަންތަނުން ވަރަށް ސާފުކޮށް ފެންނަން ހުރެއެވެ.

ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ މައިގަނޑު 4 ބާވަތް ހުރެއެވެ:

މެސިވް ހެމަޓައިޓް (Massive hematite)

ހެމަޓައިޓް (Fe2O3) އަކީ ވަރަށް އާންމު މަޢުދަނެކެވެ. ސެޑިމެންޓަރީ ޕްރެސިޕިޓޭޓެއްގެ ގޮތުގައި އެ އުފެދިދާނެއެވެ. އެއީ ދަގަނޑު ގިނަ މަޢުދަންތައް ގިރާލުމުންނާއި ވަގުތާއި، ޖާގައާއި، އޮކްސިޑޭޝަންގެ ސަބަބުން އުފެދޭ މައުދަނެވެ.

މެގްނެޓައިޓް (Magnetite)

ނަމުން ވެސް ދޭހަވާ ގޮތުން، މިއީ މެގްނެޓިކް މަޢުދަނެކެވެ. ދަގަނޑު އޮކްސައިޑުން ހެދިފައިވާ މި މަޢުދަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެނިފައިވަނީ އިގްނިއަސް، މެޓަމޯފިކް އަދި ސެޑިމެންޓަރީ ގަލުންނެވެ. އެއީ Fe3O4 އެވެ. ތާރީޚީ ގޮތުން މި މަޢުދަނަށް ފެރަސް-ފެރިކް އޮކްސައިޑް އަދި ޓްރައިއަޔަން ޓެޓްރާއޮކްސައިޑް ކިޔާފައިވެއެވެ.

ޓައިޓަނޯމެގްނެޓައިޓް (Titanomagnetite)

މިއީ ޓައިޓޭނިއަމް އާއި ދަގަނޑު އެކުލެވޭ މަޢުދަނެކެވެ. މި މަޢުދަން ބައެއް ފަހަރު "ދަގަނޑު ވެލި" ގެ ގޮތުގައި އުފެދެއެވެ. ނިއުޒީލެންޑްގެ ހުޅަނގު އައްސޭރިއާއި އުތުރުގެ ރަށް ރަށުގައި މި ބާވަތުގެ ގިނަ މަޢުދަންތައް ހުރެއެވެ.

ޕިސޮލިޓިކް އަޔަންސްޓޯން (Pisolitic ironstone)

ޕިސޮލިޓިކް އަޔަންސްޓޯން އަކީ ހެމަޓައިޓް، ޗެމޯސައިޓް (ސިލިކާ ނުވަތަ ސިލިކޭޓްސް)، ސައިޑަރައިޓް، މެގްނެޓައިޓް، އަދި ގޯތައިޓް ނުވަތަ ލިމޮނައިޓް އެކުލެވޭ އިތުރު މަޢުދަނެކެވެ. މިސާލަކަށް، ނައިޖީރިއާގެ މެދު ނައިޖަރ ވެލީގައި، މި އަޔަންސްޓޯންގެ ދެ މައިގަނޑު ފެންވަރު ވަކިކުރަނީ އަރްޖިލޭޝިއަސް ސެޑިމެންޓްގެ ފަށަލައަކުންނެވެ.

އެ ހުންނަނީ ކޮންތާކު؟

ނިއުޒީލެންޑާއި ނައިޖީރިއާގައި ދަގަނޑު މަޢުދަން ހުންނަ ކަމަށް އޮންނަނީ މަޝްހޫރުވެފައެވެ. ނަމަވެސް ދަގަނޑު މަޢުދަނަކީ ދުނިޔޭގެ ބިމުގެ 5% އެކުލެވޭ އެއްޗެއް ކަމަށްވާއިރު، އެއީ ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ހިސާބަކަށް ފެތުރިފައިވާ އެއްޗެކެވެ.

މިސާލަކަށް، BHP ކިޔާ މަޢުދަން ކޮނުމާއި ވަސީލަތް ނެގުމުގެ ކުންފުންޏަކުން ހުޅަނގު އޮސްޓްރޭލިއާގެ ޕިލްބަރާ ސަރަޙައްދުގައި އެބާވަތުގެ މައުދަން ނަގާ 5 ތަން ހިންގައެވެ. ނަމަވެސް މި ސަރަޙައްދުގައި މަޢުދަން ނަގާ އެންމެ ބޮޑު ކުންފުންޏަކީ ރިއޯ ޓިންޓޯ އެވެ. ދުނިޔޭގެ ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި އޮސްޓްރޭލިއާއިން އެކްސްޕޯޓް ކުރެއެވެ.

ބްރެޒިލަކީ ވެސް ދަގަނޑު މަޢުދަން އެކްސްޕޯޓް ކުރުމުގައި މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރާ ޤައުމެކެވެ. ދުނިޔޭގެ ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ 23% އެކްސްޕޯޓް ކުރަނީ ބްރެޒިލުންނެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގައި ކުރިއަރާފައިވާ ސިނާޢަތަކަށްވިޔަސް މަޢުދަން ކޮނުމަކީ އިކޯސިސްޓަމްތަކަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ދޭ ކަމެކެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އެމެޒޯންގެ ޖަންގަލީގައި މިކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ފެނެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި ތިމާވެށި ދިފާޢުކުރާ ފަރާތްތަކާއި އަދި އަޞްލު ރަށްވެހިންގެ ޙައްޤުތަކަށް މަސައްކަތްކުރާ ފަރާތްތަކުން މިކަން ހުއްޓުވުމަށް މަސައްކަތް ކުރަމުންދެއެވެ. ނަމަވެސް ދަގަނޑަށް ދުނިޔޭގެ ޑިމާންޑް ކުޑަވާނެ ކަމުގެ އެއްވެސް ނިޝާނެއް ނުފެނެއެވެ.

އަދި މި ދެ ޤައުމަކީ ދަގަނޑު މަޢުދަން އެންމެ ގިނައިން އުފައްދާ އަދި އެންމެ ގިނަ ރިޒާވްސް ހިފަހައްޓާ ޤައުމުތަކަށް ވިޔަސް، ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ދިމާއަކުން ވެސް މިކަމުގައި ބައިވެރިވެއެވެ.

ރަޝިޔާ، ޗައިނާ، އަދި ޔޫކްރެއިން އޮސްޓްރޭލިއާ އާއި ބްރެޒިލް ފަހަތުން ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ ޖުމްލަ ރިޒާވްސް އާއި އިންޑަސްޓްރީގެ އުފެއްދުންތަކުގައި ހިމެނެއެވެ. ދެކުނު އެފްރިކާ އާއި އެމެރިކާ ފަދަ އެހެން ޤައުމުތަކުގައި ވެސް ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ ރިޒާވްސް ހުރެއެވެ.

އަދި ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި އެއީ ކުޑަ ނިސްބަތަކަށް ވިޔަސް، މަޢުދަން ކޮނުމުގެ އިންޑަސްޓްރީތަކުން ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތުތަކާއި އާންމުންގެ ރައުޔުތަކުގައި ބޮޑެތި ދައުރުތަކެއް އަދާކުރެއެވެ.

ދަގަނޑު މަޢުދަން ބޭނުންކުރަނީ ކިހިނެއް؟

އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް އަންނަ ބޮޑެތި އަދި ތަފާތު ބަދަލުތަކަކީ ހައިރާންކުރުވަނިވި ހަގީގަތެކެވެ. އެހަގީގަތުގެ ތެރެއިން އަޅުގަނޑުމެން ދަގަނޑު (ދަގަނޑު މަޢުދަނުން ހަދާފައިވާ) ތަކެތި ބޭނުންކުރަނީ އެހެން ހުރިހާ މެޓަލްތަކެއް އެއްކޮށްލުމަށް ވުރެ 20 ގުނަ އިތުރަށެވެ. އެއް ޓަން ދަގަނޑު އުފެއްދުމަށް ގާތްގަނޑަކަށް 1.6 ޓަން ދަގަނޑު މަޢުދަން ބޭނުންވެއެވެ.

ދަގަނޑު މަޢުދަން ބިމުގެ ތެރެއިން ނެގުމަށް ފަހު، ދަގަނޑަށް ބަދަލުކުރެވެއެވެ. – ދެން ގަންނަ ފަރާތްތަކަށް (އަމިއްލަ ކުންފުނިތަކާއި ޤައުމުތަކަށް) އެތެރެކުރެވެއެވެ. ނުވަތަ އެކްސްޕޯޓް ކުރެވެއެވެ. މި ގަންނަ ފަރާތްތަކުން އެތަކެތި އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ދުވަހަކު ބޭނުންކުރާ ތަފާތު އެތައް އުފެއްދުންތަކެއް ހެދުމަށް ބޭނުންކުރެއެވެ.

މިސާލަކަށް، ދަގަނޑު މަޢުދަން ބޭނުންކުރަނީ އިމާރާތްތަކާއި ފާލަންތައް ފަދަ ބޮޑެތި މަޝްރޫޢުތަކުގައެވެ. އޭގެ އިތުރުން ޓޯސްޓަރ، ފްރިޖް، އަދި އަވަން ފަދަ ގޭތެރޭގެ ސާމާނުތަކުގައި ވެސް ބޭނުންކުރެއެވެ. އަދި އެއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ގިނަ ދަތުރުފަތުރުގެ ވަސީލަތްތަކުގެ މައިގަނޑު ބައެކެވެ: މަތިންދާބޯޓު، ރޭލު، ޓްރަކް، ބަސް ފަދަ ވެހިކަލުތަކުގައިވެސް ބޭނުންކުރަނީ ހަމަ އެމައުދަން ތަކުން އުފައްދާ ދަގަނޑެވެ. އަދި އޭގެ އިތުރުން އިންސާނުން ހަނދަށް ފޮނުވާ ސްޕޭސް ޝިޕްތަކާއި، ބޯޑަރުތައް ހުރަސްކޮށް ފޮނުވާ ރޮކެޓްތަކުގައި ވެސް އެ މައުދަން ގިނަ އަދަދަކަށް ހުރެއެވެ.

ދަގަނޑު މަޢުދަން ދަގަނޑަށް ބަދަލުވަނީ ކިހިނެއް؟

ބިމުގެ ތެރޭގައި ހުންނަ ދަގަނޑު އެކުލެވޭ ސެޑިމެންޓް ނުވަތަ ދަގަނޑު މަޢުދަން ކޮނެ، ދެން ޚާއްޞަ ފެސިލިޓީތަކަށް ގެންދެވެއެވެ. ދެން މީހުން (ދަގަނޑުން ހަދާފައިވާ މެޝިންތަކުގެ އެހީގައި) ދަގަނޑު މަޢުދަން "ކޯކް" އާ އެއްކޮށް ބްލާސްޓް ފަރުނަސްއަކަށް ލައެވެ. ކޯކް އަންނަނީ ވަރަށް ހޫނުކޮށްފައިވާ މެޓަލަރޖިކަލް ކޯލުންނެވެ.

ފަރުނަސްއަށް ހޫނުވައި ޖަހައި 2,000 ޑިގްރީގެ އަލިފާނެއް އުފައްދައެވެ. މި ހޫނުން މަޢުދަން ދިޔާވެފައިވާ "ޕިގް އަޔަން" އާއި ސްލެގް އަށް ބަދަލުކުރެއެވެ – މިއީ މަސައްކަތުގެ ރިފައިން ކުރުމުގެ ފިޔަވަޅެކެވެ، ނަމަވެސް އެއީ ފައިނަލް އުފެއްދުމެއް ނޫނެވެ.

ދެން ޕިގް އަޔަން އާއި ސްލެގް އިން ނުސާފުކަންތައް ނަގައެވެ، އަދި އެހެން އެލޮއިން އެލިމެންޓްތައް އިތުރުކުރެއެވެ. މިއީ ދަގަނޑު އުފެދޭ ބައެވެ. ދެން އަޅުގަނޑުމެން ދަގަނޑު ކާސްޓްކޮށް، ފިނިކޮށް، އަދި ރޯލްކުރަނީ މުސްތަޤްބަލުގެ މަޝްރޫޢުތަކުގައި ބޭނުންކުރުމަށެވެ.

މަޢުދަން ހޫނުކޮށް، ދިޔާކޮށް، އަދި މެޓަލް ނެގުމުގެ މި މަސައްކަތަށް ކިޔަނީ ސްމެލްޓިންގ އެވެ. އަދި މިއަދު އެއީ ވަރަށް ބޮޑަށް އިންޑަސްޓްރީކޮށްފައިވާ މަސައްކަތަކަށް ވިޔަސް، ސްމެލްޓިންގ އަކީ ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައިވާ ލެޖެންޑްތަކާއި ފޯކްލޯރތަކުގައި ވެސް ހިމެނޭ ފަންނެކެވެ.

ކަނބުރުވެރިންނާއި ތިލޭރުން އަޅުގަނޑުމެންގެ ތާރީޚުގައި އެއްވެސް ތަފާތެއް ނެތި އެއްކޮށް މަސައްކަތްކޮށްފައިވެއެވެ. ހުޅަނގުގެ ދުނިޔޭގެ އެންމެ މަޝްހޫރު ސައިންސްވެރިން – ނިއުޓަން، ގަލީލިއޯ، އަދި އެހެނިހެން ބޭފުޅުން – ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ މި ބާރުގައި އިތުބާރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޢަމަލީ އަދި ޚިޔާލީ ދާއިރާތަކުގައި މަސައްކަތްކޮށް ތަޖުރިބާކުރެއްވިއެވެ.

މިއަދު ދަގަނޑު މަޢުދަނަށް ވަމުންދަނީ ކޮންކަމެއް؟

މިއަދު ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި އިޤްތިޞާދުތަކުން ދަގަނޑު އުފެއްދުމާއި ދަގަނޑު އިންޑަސްޓްރީގައި އިސްކަންދެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ޕިގް އައިރަން އުފެއްދުމުގެ 43% އަށް ވުރެ ގިނަ އަދި ދުނިޔޭގެ ޖުމްލަ އުފެއްދުމުގެ 35% މަޢުދަން ކޮނެ، ޕްރޮސެސްކޮށް، އެތެރެކޮށް، އަދި ބޭރުކުރެއެވެ. އެއީ ވަރަށް ގިނަ ދަގަނޑު މަޢުދަން އެކްސްޕޯޓް ކުރުމެކެވެ. އަދި ޗައިނާއިން އެކަމަށް ބޭނުންވާ ދުން ބޭރުކުރުމުގެ ކަންކަން ވެސް ކުރެއެވެ.

ނަމަވެސް ގިނަ ޤައުމުތަކާއި ބޮޑެތި މަޢުދަން ކޮންނަ ކުންފުނިތަކުން ބިމުން ދަގަނޑު މަޢުދަން ނެގުމުގެ ނަމުގައި ބަޔޯޑައިވަރސިޓީއާއި މުހިންމު އިކޯސިސްޓަމްތައް ހަލާކުކުރުމުގައި ބައިވެރިވެއެވެ. ބްރެޒިލްގައި ހުންނަ ވެލޭ ކުންފުނީގެ އަހަރީ އާމްދަނީއަކީ 32 ބިލިއަން ޑޮލަރެވެ. އަދި އެއީ 3,000 އަކަ މޭލުގެ ޖަންގަލީގެ ބިމެއްގައި ހުންނަ އެންމެ ކުންފުންޏެކެވެ.

2021 ވަނަ އަހަރުގެ ޖޫން މަހާ ހަމައަށް ދަގަނޑު މަޢުދަންގެ އަގު ވަނީ ރެކޯޑް މިންވަރަކަށް މައްޗަށް ގޮސްފައެވެ. އެއީ މެޓްރިކް ޓަނަކަށް 233.10 އެމެރިކާ ޑޮލަރަށެވެ. އަދި ޤައުމުތަކުން ޓަނުން ޓަނަށް ދަގަނޑު ގަންނަމުންދަނީ، ދުނިޔޭގެ ބަލިމަޑުކަމަށް ފަހު އެމީހުންގެ އިޤްތިޞާދުތައް އަލުން ބިނާކުރުމުގެ ގޮތުން ވަސީލަތްތަކާއި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް ފައިސާ ޚަރަދުކުރަމުންނެވެ.